Mobutu – Người xẻ … đất nước ra bán lẻ!
Cho đến tận bây giờ người ta vẫn bàn tán về tài năng quân sự của Mobutu vì nhiều lẽ khác nhau, tuy nhiên nhưng với kỳ tích chỉ trong 5 năm (1960 -1965) ông lần lượt hạ bệ cả thủ tướng, lẫn tổng thống mà không gây ra một cuộc tắm máu nào là điều đáng kinh ngạc.
Tài năng quân sự và sự thống nhất quyền lực phi thường
Cho đến tận bây giờ người ta vẫn bàn tán về tài năng quân sự của Mobutu vì nhiều lẽ khác nhau, tuy nhiên nhưng với kỳ tích chỉ trong 5 năm (1960 -1965) ông lần lượt hạ bệ cả thủ tướng, lẫn tổng thống mà không gây ra một cuộc tắm máu nào là điều đáng kinh ngạc.
Sau khi được bầu làm người đứng đầu cơ quan tái thiết quốc gia của quân đội, Mobutu đã được sự ủng hộ nhiệt tình của chính phủ Bỉ trong việc khai thác tài nguyên khoáng sản. chính quyền liên xô cũ lúc bấy giờ cũng tài trợ một lượng ngân sách khá lớn, cũng thời gian này Mobutu cũng bắt tay với mỹ trong một số chương trình lớn qua cả mặt của thủ tướng Lumumba. Vào tháng 9 năm 1960, Mobutu nắm toàn bộ quyền lực trong tay khi đồng thời bắt giam lỏng được thủ tướng. Mobutu cũng phế truất chức tổng thống của Kasavubu ngay trong đêm hôm đó nhưng được một số thông báo rằng làm như vậy thì chính phủ dân sự mới của Mobutu sẽ gặp rắc rối về tính hợp pháp bởi ông đã đã thể quốc hội. Việc tái lập Kasavubu trên danh nghĩa và chính thức phế truất vào năm 1965.
Tháng 11 năm 1965 – Vị trung úy trẻ (lúc này Mobutu mới bước sang tuổi 35) đã xóa bỏ hoàn toàn quyền lực của tổng thống Kasavubu, theo nhiều tài kiệu đây là cuộc giành quyền lực hòa bình. Chuyển chức thủ tướng cho Moise Tshombe, một người thân cận của mình, và cũng tới lúc này Mobutu chính thức đảm nhiệm vai trò tổng thống và đổi tên nước thành cộng hòa dân chủ congo. Mobutu đượ xem là người hùng thứ 2 – sau của Lumumba người dân Congo thời bấy giờ.
Rất nhiều người xem Mobutu là một thiên tài quân sự – một vị trung úy quân đội giành binh quyền mà không tốn một viên đạn từ một anh hùng giải phóng dân tộc Lumumba và một tổng thống dày dạn kinh nghiệm đối với khu vực Tây Zaire trong vòng 5 năm. Mọi chuyện sẽ trở thành truyền thuyết khi mọi người biết rằng Mobutu sẽ không thành công nếu không có sự giúp đỡ đắc lực của các nước phương tây – đặc biệt là vai trò chủ chốt của CIA Mỹ.
Mặc dù Mobutu đã nhiều lần từ chối cho rằng có sự giúp đỡ của CIA nhưng chúng ta hãy quay lại năm 1958 khi một chàng phóng viên chiến trường vô danh, người thân cận với Lumumba nhận được một số học bổng của Mỹ. Có lẽ lựa chọn Mobutu làm công cụ tối ưu nhất cho việc cản trở người hùng dân tộc Lumumba đưa đất nước đi theo con đường CNXH. Nhưng rồi con bài trong tay CIA chỉ hai năm sau cũng đã làm chán nản cả người tạo dựng ra bởi Mobutu không hiền lành như CIA nghĩ, Mobutu quá đáng sợ!
Nền hòa bình với bạo lực và tham nhũng
Năm 1967, đánh dấu sự ra đời của Đảng MPR(Chúng ta có thể gọi là Đảng đổi mới của nhân dân) và chỉ tồn tại duy nhất 1 đảng này ở Conggo cho tới tận năm 1990. Việc tham gia vào sinh hoạt ở Đảng này là bắt buộc đối với toàn bộ dân chúng, phương châm của Đảng là Đổi mới thực sự về cơ bản phải thực chất. Người lãnh đạo Đảng này chính là tổng thống Mobutu. Cũng có một phương châm của congo khiến CIA khá bất ngờ: nói không với các nước chủ nghĩa xã hội và vị tổng thống trẻ tuổi này ý định đưa đất nước theo con đường trung lập thêm một nguyên tắc của chính bản thân mà nhiều người phải khiếp sợ: nếu anh không phải là bạn tôi anh sẽ là kẻ thù của tôi. Khi Quốc gia dân sự mà Mobutu lập thì mọi tổ chức kinh tế được thống nhất lại là 1 dưới một cái tên mới: liên minh quốc gia của những người công nhân, mọi việc mua bán, trao đổi hàng giao thương của tổ chức này nằm dưới quyền kiểm soát của chính phủ. Mọi phương tiện hàng hóa đều được sản xuất và cung cấp đều thông qua sự quản lý của chính phủ. Chính điều này đã tạo điều kiện cho Mobutu lạm dụng quyền lực của mình để thao túng đất nước. Cũng đã có nhiều cuộc đấu tranh phản đối xảy ra. Khởi đầu là cuộc đối đầu với 4 thành viên chính phủ phản đối các chính sách quá hà khắc của tổng thống, nhờ có CIA thông báo về vụ ám sát Một bộ trưởng và ba thượng nghị sĩ tham gia. sau đó 4 ông này cũng bị cáo buộc xâm hại quyền lợi quốc gia với sự bị bắt buộc làm chứng lên tới 50.000 người, đưa ra tòa và… tử hình là kết cục của 4 người này, ba trong bốn người này vốn cũng là những người rất thân với CIA, ngườ của CIA đứng ra xin ân xá cho ba người này, tuy nhiên mọi hứa hẹn của Mobutu với CIA cũng tan tành khi tất cả 4 người đều bị treo cổ ngay trong ngày lễ phục. mãi tới sau này câu chuyện này vẫn là nỗi ám ảnh sợ hãi của người dân congo về vị tổng thống độc tài.
Sau đó là cuộc nổi lọan của lực lượng hiến binh cũng bị quân đội Mobutu dập tắt, một lần nữa thông tin đảo chính của lực lượng này cũng được CIA thông báo cho Mobutu Năm 1970 congo tổ chức bầu lại tổng thống và cũng không có quá nhiều ngạc nhiên đối với dân chúng khi vị tổng thống đương nhiệm vẫn tồn tại với số phiếu ủng hộ lên tới…99%.
Cũng trong khoảng thời gian 1970 -1980 thì do có rất nhiều sự phản đối của dân chúng Mobutu cho phép thành lập khoảng 50 công ty kinh doanh nhà nước với số vốn mỗi công ty lên tới 300 triệu USD. 8 công ty lớn nhất dưới quyền quản lý của tổng thống.
Lúc này là thời điểm cực thịnh của khái niệm sử dụng đất nước như ngân hàng của mình dành cho Mobutui điểm này. Ở Kinshasa, ông đứng đằng sau công ty Cainves Zaire, vốn của người Mỹ 100% để khai thác hầm mỏ. khi đã ngồi chắc trên ngai vàng của mình thì dân dần lực lương xun xoe xung quang ánh hào quang của ông vua này quá đông, tham nhũng tràn lan, hoang phí bừa bãi. Có một giai thoại về chuyện Mobutu phản đối chuyện một bài báo nói tài sản của mình lên đến 5 tỉ USD, ông thề trước mặt người nói chuyện với mình rằng trong túi chỉ có mỗi… 50 triệu USD!
Trong giai đoạn chiến tranh lạnh congo là một trong 4 nước châu phi nhận được nhiều tiền hỗ trợ từ mỹ nhất, đổi lại Mobutu chỉ cần thực hiện một nguyên tắc nói không với chế độ cộng sản, dù nó có tồi tệ đến đâu đi chăng nữa. Cũng trong thời gian cầm quyền, nhà độc tài Mobutu nhận được 9 khoản vay từ Ngân hàng Thế giới sự thông qua sự ủng hộ của Mỹ, bất chấp tình hình kinh tế yếu kém. “Tất cả số tiền đó chẳng giúp gì cho phát triển. Một phần nó rơi vào túi của giới cầm quyền”, ông Sewell, chuyên gia viện Smithsonian cho biết. Ngoài ra congo còn được xem là quốc gia có trữ lượng kim cương lớn hàng đầu trên thế giới, tất cả các hầm mỏ này đều nằm trong tay độc tài Mobutu. Có rất nhiều tài liệu nói về mối quan hệ của mobutu với các nguyên thủ quốc gia lúc bấy giờ Tổng thống Mỹ Bus (bố), Tổng thống Pháp… nhưng trong bài viết này chúng tôi không đề cập nhiều tới những mối quan hệ này.
Rất khó để nói Mobutu tham nhũng ở đâu vì dưới thời ông này cai trị thì dường như không có khái niệm công quỹ, ông ta sử dụng tiền lẫn lộn của ngân sách và của mình, và hãy bàn đến chuyện tiêu tiền và ăn chơi thác loạn của Mobutu làm cho cả thế giới phương tây phải kính nể.
Tắm trong rượu và đàn bà vây kín chỉ là những gì rất nhỏ trong thú chơi đàng điếm và coi trời bằng vung của Mobutu. thú chơi yêu thích nhất của vị tổng thống này là máy bay và biệt thự đắt tiền. Vào đầu những năm 1990, Mobutu thuê hẳn một chiếc siêu âm Concorde của Air France và đưa về Gabadolite phục vụ các nhu cầu đi lại của tổng thống, nhưng đấy là chuyện nhỏ, nhiệm vụ lớn của chiếuc chuyên cơ này là đưa những người nhà tổng thống tới các thành phố lớn ở châu Âu để …mua sắm.
Vốn không lấy gì làm giàu có sau cuộc giải phóng thuộc địa và sống nhờ vào tiền viện trợ của nước ngoài nhưng conggo có một chiếc Boeing 707-382B dùng làm chuyên cơ và rất hiếm khi được tổng thống để ý. Nó được gửi dài hạn ở Lisbon, Bồ Đào Nha và mốc meo dần theo thời gian. Ngoài ra, Zaire còn có một chiếc Boeing 727 và một chiếc McDonnel Douglas DC-8-72 chuyên phục vụ lãnh đạo.
Năm 1989, Mobutu phát hiện ra bị viêm tuyến tiền liệt nhưng từ chối phẫu thuật, để bồi dưỡng cho sức khỏe của mình ông cùng gia đình mua một ngôi nhà sang trọng trên bờ biển Địa Trung Hải có 3 bể bơi tuyệt đẹp. Mua căn biệt thự này từ năm 1990 nhưng phần lớn thời gian ông ta sống ở biệt thự khác tại Genève – thụy sĩ vì nơi đây dễ tiêu tiền hơn. Chỉ đến khi chính quyền Thụy Sĩ khéo léo mời ông ta rời khỏi đất nước họ, nhà độc tài mới đến Côte d’Azur để ở. Ông ta “chỉ” tiêu mất vài triệu USD cho ngôi biệt thự này, số tiền đó có thể được coi là giọt nước trong biển cả so với số tài sản khổng lồ của Mobutu. Ngoài ra tại Pháp và Thụy Sĩ, Bỉ Mobutu còn mua những ngôi nhà sang trọng và một số nhà khác ở thủ đô các nước châu Âu.
CHDC Congo đã rơi vào tình trạng hỗn loạn từ năm 1996, khi quân nổi dậy do Rwanda và Uganda hậu thuẫn phát động chiến tranh chống lại Tổng thống Mobutu Sese Seko. Cuộc nội chiến kéo dài 7 tháng này kết thúc bằng việc ông Kabila lên nắm chính quyền vào năm 1997.
Đế chế Mobutu hoàn toàn sụp đổ vào tháng 5-1997, bị truy đuổi như một tên cướp cạn và chết sau đó bốn tháng khi đang sống lưu vong tại Rabat- Morocco. Từ lâu, nước Mỹ và CIA đã bỏ ông ta như một đôi giày rách cũ. Kẻ mà vào năm 1960 là “công cụ hợp lý nhất” đã trở thành thừa thãi sau khi chấm dứt chiến tranh lạnh. Tệ hơn nữa còn là một vật cản…
Sau hơn 30 năm, từ một trung sĩ của quân đội thuộc địa, một phóng viên chiến trường aumator đã trở thành một trong những con người đáng sợ nhất và giàu nhất thế giới không phải nhờ kinh doanh mà nhờ việc “bào” đất nước ra bán lẻ, làm ngèo đất nước đến độ cho tới bây giờ để phục hồi nền kinh tế này chắc phải còn mất một thời gian dài nữa. 32 năm cầm quyền, cưới vợ hai lần và có với 2 bà này 16 đứa con( hiện nay còn 12 người còn sống khắp nơi trên thế giới), tài sản tại ngân hàng cho thấy, nhà cựu độc tài chỉ để lại cho những người thừa kế của mình có… 3,4 triệu USD. Số phận của phần tiền còn lại mà Mobutu chiếm đoạt trong những năm cầm quyền cho đến giờ vẫn là ẩn số.
Thành Dương (Theo “Nghiệp chướng Châu phi” Martin Meredith, BBC)
Hồ sơ - Tư liệu 